Ca từ dung dị nhưng không kém phần duyên dáng trong mỗi câu hò, khúc đối và được ví von như cốt lõi của văn hóa Kinh Bắc*, đó là làn điệu dân ca quan họ Bắc Ninh, di sản văn hóa phi vật thể, đồng thời cũng là món ăn tinh thần, là niềm tự hào của người dân Bắc Ninh nói riêng và Việt Nam nói chung.
- Du lịch cộng đồng trong dân cư, không dễ như nhiều người lầm tưởng
- Sức hút của du lịch dựa vào cộng đồng nhìn từ mô hình ở Cồn Sơn và Cồn Chim
“Bắc Ninh Kinh Bắc người ơi !
Lấy lời quan họ cho đời tri âm
Muôn người kết chạ tình thâm
Mải mê câu hát sắt cầm lòng son…”
Quan họ là một làn điệu dân ca tiêu biểu của miền Bắc nước ta, được hình thành từ rất lâu đời ở vùng Kinh Bắc xưa. Qua tìm hiểu, tôi được biết, hát quan họ là lối hát giao duyên giữa người nam và người nữ, là hình thức để bày tỏ tâm tư, suy nghĩ bằng những câu hát ý nhị mà sâu lắng, để đối phương thông hiểu và lắng nghe những tâm tình “đã lâu chưa một lần ngỏ ý”.
Trong nghệ thuật dân gian Việt Nam, dân ca quan họ là một loại dân ca đặc sắc cả về âm nhạc và văn chương. Hát quan họ là một lối hát đòi hỏi sự công phu và có tính tập thể với những lề lối, quy định chặt chẽ, trở thành phong cách, được thực hiện nghiêm ngặt từ tổ chức đến hình thức diễn xướng. Vì vậy, người ta hay nói, đến với quan họ thì phải “tinh mới tường”
“Xưa kia nam nữ trẻ già
Ai mà ca được ắt là hiển vinh
Ngẫm xem các giọng cho tinh
Ai mà ca được hiển vinh muôn đời”.
Quan họ là thể loại nhạc dân ca trữ tình nên cách hát và luyến láy được trau chuốt rất kỹ càng, tỉ mỉ, cùng nhiều kỹ thuật sao cho âm điệu vừa vang, vừa thánh thót, trầm bổng linh hoạt, nghe như “rót mật vào tai”, đưa bao người êm đềm trôi trên dòng chảy của con sông Cầu – “dòng sông quan họ” vang danh xứ sở.
Những làn điệu quan họ truyền thống thường được hát vào mùa xuân hay mùa thu, đây là những mùa tươi đẹp nhất trong năm, khi ấy câu hát quan họ nhộn nhịp, tưng bừng làng trên, thôn dưới.
Ngoài ra, người ta còn hát Quan họ ngay cả khi lao động, trong các đám cưới, đám giỗ chạp, hội hè hay hiện hữu trong đôi lời hát ru. Vì quan họ vốn được sinh ra từ quá trình lao động miệt mài của người dân, nên từ lâu, nó đã gắn liền với đời sống tình cảm, tinh thần của người lao động, thông qua câu hát người dân có thể tìm về sự biết yêu thương và hướng tới cái đẹp.
Dân ca quan họ Bắc Ninh là một tài sản vô giá của dân tộc Việt Nam, cần được giữ gìn, phát huy và lưu truyền cho nhiều thế hệ sau. Người Việt ta luôn tự hào là “đất nước ngàn năm văn hiến” với sự giao thoa của nhiều nền văn hoá khác nhau, đã tạo nên bức tranh đa dạng, sống động trong đời sống của người dân.
* Kinh Bắc là tên một địa danh cũ ở phía Bắc nước ta, nay bao gồm toàn bộ ranh giới 2 tỉnh Bắc Giang, Bắc Ninh và một phần nhỏ các tỉnh thành lân cận như Lạng Sơn (Hữu Lũng); Hưng Yên (Văn Giang, Văn Lâm); Hà Nội (gồm toàn bộ khu vực phía bắc sông Hồng là: Gia Lâm, Long Biên, Đông Anh, Mê Linh, Sóc Sơn), Thái Nguyên (Phổ Yên) và Vĩnh Phúc (Phúc Yên).
Lê Thanh Lượng
